20 Февраля 2015

Цырен Шойжинимаев

Дуушан болохоо түрөө лэ

Шүлэгшэн, хүгжэмшэн, дуушан Цырен Шойжинимаев бэшэһэн шүлэгүүдэйнгээ, мүн өөрынгөө эдэ жэлнүүдтэ зохёоһон дуунуудай түрүүшын номые хэблэлдэ бэлдэбэ. Тус номтой би тон баяртайгаар танилсалайб. Юуб гэхэдэ, бэлигтэ залуу сэхээтэнэймнай хүгжэм дуунай ном хэблэгдэн гарахадаа, дуунда дуратай буряад хүн бүхэндэ дурасхаалта бэлэг болохо байна бшуу.

Энээнэй урда тээ мэдээжэ дуу зохёожо, өөһэдөө гүйсэдхэдэг залуу бэлигтэн Эржэн, Саяан Жамбаловтанай, Баир Батодоржиевай дуунай номууд олон хэһэгээр хэблэгдэжэ, арад зоной дунда үргэнөөр тараа бэлэй. Тиин мүнөө дуунай шэнэ ном хэблэгдэжэ, уран шадабарита Цырен Шойжинимаевай нэрэ уужам һайхан Буряад орон соомнай, хүршэ оршодог Агын, Усть-Ордагай автономито округуудта улам үргэнөөр суурхахань лабтай.

Цырен Дашиевич Шойжинимаев – Хэжэнгын аймагай Үлзытэ нютагта тоонтотой. 1966 ондо түрөө. Цырен хүбүүн сагайнгаа ерэхэдэ, ном үзэжэ захалаад. Хэжэнгын Хоца Намсараевай нэрэмжэтэ дунда һургуули 1982 ондо дүүргэһэн юм. Һургуулида һуража байхадаа, шүлэг бэшэжэ эхилээ һэн. Хэжэнгэдэ шүлэг бэшэдэггүй хүбүүд, басагад гэжэ байхагүй, удха түгэлдэр уран гоё юрөөдөө айладхадаггүй үбгэд, хүгшэд байхагүй гэдэг.

Тиимэ байха ёһотойл даа! Хэжэнгын аймагай газар дайдаһаа Эхэ орон соогоо суурхаһан үндэр нэрэ һүлдэтэ поэдүүд Хоца Намсараев, Бато Базарон, Цокто Номтоев, бэлигтэ шүлэгшэд Андрей Мангатханов, Чимит Дарибазарон, Георгий Дашабылов, Дансаран Доржогутабай, Цыдып Цырендоржиев гараһан байна. Эдэ ахамад нүхэдэй шүлэг зохёолнууд залуу үетэниие зоригжуулжа, шүлэгшэд болохыень уряалаа бшуу. Тиимэһээ һургуулиин шаби Цырен Шойжинимаев уран зохёолой кружогто эдэбхитэйгээр хабаадалсажа, шунал ехэтэйгээр шүлэгөө бэшэдэг һэн. Мүн хажуугаарнь тэрэ хүгжэм шудалдаг, дуу зохёогоод дууладаг болоһон юм. Хэжэнгэдэмнай жэшээ абамаар композиторнууд, дуушад олон байгаа ха юм: агууехэ Бау Ямпилов, Жигжит Батуев, Балдан Гомбоев дуу хүгжэмэй эзэд шуу. Тиихэдэ арадай асари томо артист. Лимбэ дээрэ наадажа һураха тусхай заабари-ном зохёоһон Чойжинима Генинов хуур дээрэ өөрөө наадажа байжа, «Араараа татамалхан телефоноороо …» гү, али «Сэлгеэхэн Мозоймнай аршаантай юм» гэһэн дуунуудые аймшагтай ирагуу һайханаар хангюурдадаг хамнай. Иимэ багшанартай Хэжэнгын хүбүүд, басагад дуу зохёонгүй, дуушад болонгүй яаба гээшэб! Нэгэтэ Хэжэнгын аймагай гүйсэдкомой соёлой таһаг дуушадай конкурс соносхоо бэлэй. Гитараар наадажа байжа, шэнэ дуу дуулаһан һургуулиин шаби 16 наһатай Цырен хүбүүн тус конкурс дээрэ эрхимлэһэн юм.

Цырен Шойжинимаев Улаан-Үдэ ерэжэ, Зүүн Сибириин соёлой дээдэ һургуулида орожо, эрдэм һуралсалаа үргэлжэлүүлээ бэлэй. Уданшьегүй тэрэ Буряадай гүрэнэй Доржи Банзаровай нэрэмжэтэ багшанарай институдай оюутан боложо, 1992 ондо тэрэнээ дүүргэһэн байна.

Оюутан ябахадаа, Цырен одоолтон ехэ хананхатайгаар шүлэг зохёол дээрээ хүдэлмэрилжэ ороо һэн. Ородой, дэлхэйн алдарта уран зохёол шудалха бүринь, үндэһэн буряад поэдүүдэй шүлэгүүдые дахин-дахин уншаха тумань, мэргэжэл шадабаринь дээшэлхэдэл гэжэ, гүнзэгы удхатай, уран нугархай, аялга нугалбаритай шүлэгүүд бэшэгдэдэг болобо гээшэ. Уран зохёол дээрэ үеэд нэтэрүүгээр хүдэлмэрилжэ гараһан жэлнүүдынь залуу шүлэгшэндэ ехэ амжалта асарһан түүхэтэй. Буряадаймнай ахамад түрүү уран зохёолшо Хоца Намсараевай түрэһөөр 100 жэлэй ойдо зорюулагдаһан уран зохёолой конкурсдо Цырен Шойжинимаев түрүү һуури эзэлһэн юм. Тэрэ Буряад ороной Уран зохёолшодой холбооной анхаралда хүртэжэ, һүүлэй жэлнүүдтэ республикын залуу уран зохёолшодой 14,15 хуралдаануудта хабаадалсаһан намтартай. Һүүлэй хуралдаан дээрэ Цырен Шойжинимаев шүлэгэйнгөө шэнэ дэбтэр зүбшэн хэлсүүлжэ, һайн сэгнэлтэ абаһан. Бурад арадай конгрессэй шанда хүртэһэн байна.

Өөрынгөө гү, али ондоо поэдүүдэй шүлэгүүдтэ аялга тааруулжа, дуун болгохо уран бэлигээ тэрэ оюутан ябаха үедөө ехээр хүгжөөһэн юм, Цырен Шойжинимаевай өөрынгөө шүлэгтэ өөрөө аялга тааруулһан «Түрүүшын дуран» гэдэг дууниинь республикын залуу композиторнуудай «Эрхим дуун-94» гэһэн конкурсдо нэгэдэхи шатын дипломдо хүртөө һэн. Эгээ гайхалтай, эгээ һайшаалтай юумэн юуб гэхэдэ, залуу композитор өөрынгөө найруулһан дууе өөрөө гитара дээрэ наадажа байжа дууладаг. Иимэ мэргэжэл түгэс оюун бэлигтэниие барднууд гэдэг.

БАРД гэжэ нэрлүүлмээр эрхим уянгата поэдүүд манай Буряадта урдань байһан юм гэжэ һануулая, Буряадай элитэ ехэ поэт Дондок Улзытуевай түлэг эдир наһандаа залуухан басаган тухай шүлэг бэшээд, тэрээндэ өөрөө аялга тааруулжа, дуун болгоод: «Гүрбэл шэнги бэетэйлши, Гүнсэмаа …» - гэжэ дуулажа ябадагыень яажа мартаха бэлэйбиб! Мүн лэ талаан бэлигтэ Даша Дамбаев тэрэл үедэ «Һүниин харанхы …» гэжэ өөрынгөө дууе энэдхэг маягтайгаар уянгатуулан дуулажа ябагша бэлэй. Теэд тэрэ холын жараад онуудта манай Буряадта эстрадна дуунууд үшөө дэлгэрээдүй байжа, залуу барднуудай найруулһан дуугаа концерт дээрэ гү, али радиогоор дуулахаа аягүйрхэдэг һэн. Һүүлэй жэлнүүдтэ уран бэлигтэн буряад нютагуудтаа эстрада хүгжөөжэ эхилээ бшуу. Энэ һонин, шэнэ түхэлэй дуунуудые залуу поэдүүд, композиторнууд, дуушад тон шуналтайгаар буряад арадай дунда дэлгэрүүлжэ захалһан юм. Эржэн, Саяан Жамбаловтан, Баир Батодоржиев, Хэжэнгын «Үетэн» ансамблиинхид Баяр Шойдоков, Ринчин-Доржо Бурхиев, Эрдэни Батсух, Оширмаа Баяртуева, Агын Могойтын аймагай «Зугаа» ансамблиин Баясхалан Батоев, залуу композиторнууд Бато Бальжинимаев, Ольга Тангатова, Ринчин Балдандашиев, Усть-Ордаһаа Петр Турусов болон бусад энэ талаар ехэхэн амжалта туйлаһан байна. Тэдээнтэй хоолой ниилүүлэн, Цырен Шойжинимаев, Агбаан Борбоев, Мэдэгмаа Доржиева, Баяр Хамаев, Виктор Малдаев эстрадна дуунуудые өөһэдөө урагшатайгаар зохёожо, абьяастайгаар гүйсэдхэнэ. Һүүлэй үедэ бард гэһэн нэрэеэ нэрлүүлжэ эхилһэн Инна Шагнаева тухай хэдэн үгэ хэлэлтэй. Тэрэ Петр Турусов, Виктор Малдаев мэтэ шүлэгөө ородоор бэшэдэг,

Хүгжэмыень тааруулаад, өөрөө гоёор дууладаг. Инна басаган Цырен Шойжинимаевай «Түрүүшын дуран» гэжэ дууе һүрхэй зохидоор ород хэлэн дээрэ оршуулаад, Буряадай гүрэнэй оперо, баледэй академическэ театрай тайзан дээрэһээ аятайханаар дуулаа һэн, ехээр хабархан шагнаа бэлэйб.    

Цырен Шойжинимаев багшанарайнгаа дээдэ һургуулиин гурбадахи курсда һуража байхадаа, Буряадай радиодо журналист боложо, үрэ дүнтэйгөөр янза бүриин дамжуулгануудые эмхидхэжэ ороо бэлэй. Энэ ажалынь залуу дуушанда ехэ ашатай байба гээшэ. Республикынгаа аймаг нютагуудаар ябажа, ажалша арад зонтоёо, тэдэнэй ажабайдалтай гүнзэгыгөөр танилсаа. Тиигэжэ шэнэ ордоһотойгоор шүлэг дуунуудаа бэшэнэ, хүгжэм зохёоно, залуушуулай концертнууд дээрэ, радиогоор дуунуудаа дуулана. Һүүлэй үедэ тэрэнэй найруулһан дуунууд сооһоо «Гитара» (үгэнь Тимур Гомбожаповай) г.м. дуунууд үргэн олондо һайшаагдаа.

Цырен Шойжинимаев түрүүтэй бүлэг эдэбхитэд Буряадай Уран зохеолшодой холбооной дэргэдэ «Зүүн зүгэй һэбшээн» гэһэн Улаан–Үдын залуу уран бэлигтэнэй нэгэдэл байгуулаад, шүлэг дуунай үдэшэнүүдые, зохёохы ажалай тоосоон-концертнүүдые үнгэргэдэг, залуу уран зураашадай үзэсхэлэн эмхидхэдэг байха юм.

Буряад уласаймнай нэрэтэ поэт Даша Дамбаев «Сэлэнгэ» гэжэ дуун соогоо:

Дуулан ябахаа эндэ түрөөлби,

Дуушан хэзээш байхалби, -

гэжэ өөрынгөө уян, урин сэдьхэлые тодорхойлон, элирүүлһэн байдаг. Юрөөл мэтэ, эдэ һайхан үгэнүүд уран бэлигтэ Цырен Шойжинимаевта дойлдоргүй таараха байна. Цырен хүбүүн дуулан ябахаа түрэһэн дуушан мүн гэжэ хэлэхэдэ, алдуу эндүү байхагүй.

Шүлэгүүдээ бүри олоор урлажа, хүгжэм дуунуудаа улам гоёһайханаар уянгатуулжа, гитарынгаа эгшэг аялга доро дуунуудаа ханхинуулжа, согтой дорюун алхалжа ябыш даа, согсолбори номуудаа хойно хойноһоонь үшөө олоор һубарюулышдаа гэжэ һайхан залуу нүхэртөө хүсэнэб.

Гунгаа ЧИМИТОВ,

Буряадай арадай поэт.