09 Февраля 2015

Гунгаа Чимитов

ШЭДИТЭ АЯЛГАЯА ШЭНХИНҮҮЛҺЭЭР

Буряадай уран зохёолшод сооhоо ирагуу дуута, уян­гата шүлэгүүдээрээ онсо шалгарhан, далита дуунуудай аялгада гайхамаар таараhан дабтагдашагүй мүрнүүдые урасхуулhан ахамад үеын эли­тэ уран зохёолшо Гунга Гомбое­вич Чимитовэй анхан хэзээдэшье толилогдоогүй бүтээлнүүдэйнь ном хэблүүлхэ тухай наhанайнь нүхэр Цыпилма Доржиевна Чи­митовагай үүсхэл оролдолгые тобшохон тодо оролто үгөөр дэм­жэхэ хүсэлтэйбди.

Г.Г.Чимитовэй зохеохы ажал ябу­улга бүхы дээрээ олон hалбарита гээд бултанда мэдээжэ. Хүүгэд бага­шуулда илангаяа мээхэй хандасатай, энэ талаар шүлэгүүд, рассказууд, поэмэнүүд, зүжэгүүд, дуунуудынь тооложо барашагүй. Харин буряад литературада баснинуудые бэшэхэ талаар дээрээ оройгүй бэлигтэн, юун­тэйшье сэгнэшэгүй гээд литература шэнжэлэгшэд тэмдэглэдэг ха юм.

Дээрэhээ табисууртай абьяас бэли­гэйнь эшэ үндэhэн эли: бүри багаhаа, түрэл Түгнэдөө үндын ургажа яба­хадаа, уран үгын эди шэдидэ обтон, ухаан сэдьхэлээрээ үлгыдүүлhэн мэтэ мэдэрэлдэ абтадаг hэн ха. Эгэ­эл иимэ доторой долги шагнаархан, Улаан-Yдын П.И.Чайковскиин нэрэм­жэтэ зүжэглэл-хүгжэмэй училищида ороhониинь зүйтэйл hэн ха. Һүүлдэнь дуун болохо уран шүлэгөө урла­хадань, эндэхи hуралсал туhалаал еhотой.

Ажалайнгаа намтар республи­кын радио-хороондо эхилээд бай­тараа, 1951 ондо Буряадай Уран зо­хеолшодой холбооной зууршалгаар А.М.Горькиин нэрэмжэтэ Литератур­на институдта hурахаар эльгээгдэhэн ушарынь үндэр болбосоролто лите­ратурна мэргэжэлтэн болохо замынь нээжэ үгэhэн бэлэй. Уран зохеолой, олониитын улас түрын «Байгал» жур­налда гушаад жэл соо хүдэлжэ, бу­ряад литературын хүгжэлтэдэ өөрын ехэ хубита оруулhаниинь дамжаггүй.

Тиихэ зуураа Г.Г.Чимитовэй оршу­улгын ажалда онсо арга дүрэтэйнь, абьяас ульhатайнь дээдэ hургуулиин удаа элирээ hэн. Ородой болон хилын саанахи уран зохеол hайса шудал­жа, эдэ бүтээлнүүдэй эрхимүүдыень буряад хэлэндээ оруулха гэhэн хүсэлдэ хүтэлэгдөө бэлэй. Тэрэ тоодо Н.Гоголиин, А.Островскиин, М. Горь­киин зүжэгүүдые, В.Шекспирэй орео удхата зохеолнуудые оршуулhаниинь оройн залаата ажал гэжэ сэгнэмээр юм. Грузин поэт Шота Руставели­ин «Барасай арhа хэдэрhэн баатар» гэhэн поэмэ Г.Г.Чимитовэй оршуулга­ар буряадаар зэдэлээ.

Дэлхэйн литературын дээжые эр­хим hайнаар үндэhэн хэлэндэ оршу­улагша Г.Чимитов «Монголой нюуса тобшо», И.Калашниковай «Шуhата зэбүүн саг», Монголой элитэ зохеол­шо Сэнгын Эрдэниин «Хойто наhандаа уулзахабди», япон уран зохеолшо Иноуэ Ясунын «Бүртэ шоно», «Орос гүрэн тухай зүүдэн», «Монголой нюу­са тобшо» гэhэн зохеолнуудые оршу­улжа алдаршаа.

Имагтал үндэр соел болбосорол­той, литературна хүдэлмэридэ үрэ бүтээсэтэй, уран нугархай хэлэ­тэй байhан тула Г.Г.Чимитов иимэ ажал амжалтатай ябуулаа. Харин наhанайнгаа нүхэр Цыпилма Доржи­евнатай «Yльгэрэй далай» гэhэн са­ада холын удхатай судар оршуулжа, сэгнэшэгүй буян хуряаhан бшуу. Бур­хан багшын өөрөө айладхаhан 108 ботиhоо бүридэhэн «Ганжуур» гэжэ номдо тус судар ородог гээшэ.

Ахамад уран зохеолшын hүүлэй үедэ, мүн урданьшье бэшэгдээд, «нара хараагүй» үлэhэн шүлэгүүдые наhанайнь нүхэр Цыпилма Доржи­евна наринаар бүридхэн, хэблэлдэ дурадхаhаниинь хэды hайшаалтайб даа. Иигэжэ суута поэдэй зохе­олнуудай гансашье мүр газарта дуhаангүйгөөр, олоной үзэмжэдэ та­биха арга олдохонь гээшэ. Буряад ороноо дуулан магтаhаниинь, ажа­байдалай али олон үзэгдэлнүүдые поэзиин аргаар харуулhаниинь, дүрбэн, найман мүртэй, шог егто шүлэгүүдынь нэгэ согсолбори болгон бүридхэгдэжэ, буряад уншагшадта бэлэг болгон барюулагдахань лэ.

Еhотой поэзи ямаршье сагта сэн­гээ буурадаггүй, нэгэ хэды мүр хай­ша яашань ормоглоод лэ, дуу зохео­бобди гээд агаарай долги зэдэлгэдэг болоhон сагта буряад литературын классигуудай нэгэн Гунга Гомбоевич Чимитовэй шүлэгүүд, дуунууд имаг­тал үндэhэн хэлбэреэрээ, удха мая­гаараа, уянга найруулгаараа эрдэни зэндэмэни мэтэ яларан-толорон, шэ­дитэ аялгаяа шэнхинүүлhээр зандаал.

Галина Базаржапова-Дашеева.

http://burunen.ru/reportazhi/detail.php?ELEMENT_ID=6477