03 Апреля 2015

БЭЛИГҮҮН НОМШО БЯМБЫН РИНЧЕНЭЙ МЭРГЭН ҮГҮҮЛЭЛНҮҮД

БЭЛИГҮҮН НОМШО БЯМБЫН РИНЧЕНЭЙ МЭРГЭН ҮГҮҮЛЭЛНҮҮД

17.12.2014

ХЭЛЭН ДЭЭРЭ

НЭГЭТЭ оюутан басаган Рин­чен гуайтай уулзаад:

-Гуай, танда испан хэлэн дэ­эрэ гараһан ном бии гү? - гэжэ асууба. Ринчен гуай:

-Хэлэн дээрэ ном гарадаггүй, яра гарадаг юм! - гэжэ харюу­саба.

-Теэд манайхин хуу тиигээд лэ зугаалдаг шуу? - гэжэ баса­ган гайхаба.

-Хари хүнүүд лэ “хэлэн дээрэ” гэжэ хэлэдэг. Монгол хүн “хэлэ­эр” гэжэ хэлэдэг юм!

ЗЭМЭТЭЙ ХҮНЭЙ ШАРАЙ

БАЯНҮЛГЫ аймагта зошод буудалай столоводо ороходо, амтагүй хоол байдаг гээд суу­тай һэн. Нэгэ үглөө Ринченэй хоол бариха гэһэниинь, ехэ мууса бэлдэһэн хоол байба. “Энэ хоолшни хоёр шэхэнһээ сааша орохогүй юм байна. Энээниие бэлдэһэн хүнтэй уул­забал, болохо байгаа”, - гэбэ. Ахалагша тогоошониинь мэтэр ерэбэ. Ринчен гуай мэдээшэгүй болоод, суг һууһан хүнтэеэ хөөрэлдэжэл һууна. Нүгөөдэ нүхэрынь һанаагаа зобоод: “Танай уулзаха гэһэн тогоошо ерээд байна”, - гэжэ хэлэбэ. Үбгэн тэрэ тогоошын шарай һайн анхаржа хараад:

-Заа, үбгэн хүнэй эдихэгүй, туһа болохогүй хоол бэлдэһэн хүнэй ямар шарайтай байда­гынь хараха гээ һэм даа, одоо яба, - гэбэл даа. Тогоошоной шарай гал улаан болоод, түргэн ябаба.

Энээнһээ хойшо столовын хоол ехэ һайнаар бэлдэгдэдэг боложо, холо ойрын нютагу­удта суутай болоо һэн. Энэ ушараар: “Хүдөөгэй зон хотын тогоошодһоо холо үлүү дээрэ хүнэй хэлэһые түргэн ойлгодог, анхаралдаа абадаг юм”, - гэжэ Ринчен гуай хэлээ һэн.

МАЛ ХОМОРДОЖО, НОЁД ОЛОШОРНО

НЭГЭТЭ Ринчен гуайһаа:

-Монголдо юун элбэгжэжэ, юун хомордожо байнаб? - гэжэ асуубад.

-Тэргэдэ хүллэдэг мал хомор­дожо, тэргээ унадаг ноёд элбэг боложо байна! - гэжэ харюусаба.

ТАРГАН ХОНИНОЙ ҺҮҮЛ

ХАРИ гүрэндэ байгаад, столово­до ороод, өөхэ ехэтэй хоол захиба. Хоол тараагша:

-Тарган мяхатай хоол бари­балтнай, танай шуһан муудахал, - гэжэ ухаа заахаа забдаба. Тии­хэдэнь Ринчен гуай:

-Би тарган хониной һүүл хүхэжэ, эрэ болоһон монгол гээшэб! - гэжэ харюусаһан гэдэг.

УРИЛГА

РИНЧЕН гуайе нэгэ залуу уран зохёолшо басаган сайлалгандаа уриба. Ринчен гуай ошобогүй. Хойто үдэрынь басаган Ринчен гуайда хандажа:

-Юундэ ерээгүйбта? - гэжэ асууба.

-Би айгаад ерээгүйб, юун бэ гэбэл, - гээд, уриһан саарһыень харуулаад, - эндэ “уринаб” гэжэл бэшээтэй байна. Шамда ошоод, би үлэдэжэ һуухамни аал, - гэжэ хэлээ һэн.

ЗУРУУЛ ТУХАЙ ЭЛИДХЭЛ

СЭЭРЭНХЭ (зуруул) бүтээдэг заводто Ринчен гуай элидхэл уншахаяа ерэхэнь гээд олон зон сугларбал даа. Ринчен гуай тамхи носоохо гээд, нэгэ багса (короб­ка) зуруулай барагдатар аһаажа шадабагүй, ядаад олон хүнүүд тээшэ хараад:

-Миниитнай уншаха элидхэл иигээд дүүрэбэ! - гэжэ хэлээ һэн.

ШУЛУУНДАХИ НЭРЭНҮҮД

РИНЧЕН гуай 1950 ондо Хужар­тын аршаанда амаржа байгаад, нэгэтэ үдэрэй хоол бариһанай һүүлдэ зэргэлээ байһан хабса­гайтай хадада гараба. Хүнүүд хабсагайн шулуунда элдэб үнгын будагаар нэрэ обогоо бэшэһэн байба. Олон хүнүүдэй нэрэнүүдые хараад, зорюута “Ум маании бадмэ хум” гэжэ ном уншажа, шэбэнэжэ зальбархадань, хажуудань байһан хүн: «Та яагаабта, юун болооб?» – гэжэ асууба. Тиихэдэнь Ринчен гуай:

- Ай хөөрхы, эндэ даншье олон хүнүүд бурхандаа ошоһон байна даа, - гэжэ хэлэһэн гэлсэдэг.

ҺУРГУУЛИ ДЭЭРЭ

НЭГЭ дунда һургуулиин за­хирал болон багшанар Ринчен гуайтай хөөрэлдөө хэхэеэ уриба. Хүнүүдэй суглараад байһан таһаг соо “Һургуули дээрэ тамхи татахые хориглоно” гэжэ бэшээтэй плакат үлгөөтэй байна. Эндэ хөөрэлдэжэ байхадаа, Ринчен гуай тамхяа бад- бад бааюулжа эхилбэ. Һургуулиин захирал тамхинай утаанда тэсэжэ ядаад, хөөрэлдөөнэй зог гэхэдэ, плакат тээшэ заагаад, Ринчен гуайда:

-Манай һургуули дээрэ тамхи татадаггүй юм! - гэбэл даа.

-Энээниие мэдээд байнаб, та­анад һургуули дээрэ татанагүйт. Би болбол һургуули доторнь һуугаад татанаб, тиимэһээ бараг даа, - гэжэ харюусаад, үшөө нэгые аһаагаад, татажа эхилээ һэн.

ҺОМОГҮЙ БУУ

РИНЧЕН гуай нэгэ шабидаа хэлэбэ:

-Мүнөө сагта һума (һомо) үгы буу шэнги эрдэмтэд олон болоо. Харахада, буу байгаад, һума үгы болобол, юундээ хэрэгтэй юм. Шимни тиимэ хүн бү болоорой, хүндэ хэрэгтэй, ухаатай юумэ хэдэг хүн болоорой.

ЭМШЭН

РИНЧЕН гуайн басаган хүнэй нюдэндэ операци хэхэ эмшэнэй дээдэ һургуули улаан дипломоор дүүргээд, абадаа дипломоо хару­улхадань, абань:

-Би ехэ баярлабаб, хүүхэмни һайнши даа, хүнэй нюдэ соолохо, малтаха эмшэн болоо ха юмши, - гэжэ хэлээ һэн ха.

ЛЕНИНЭЙ ЗОХЁОЛНУУД

РИНЧЕН гуайе Хубисхалта на­мын (партиин) гэшүүн болохые баадхаба ха. Үзэл бодолоороо тэрэ намда орохогүй гэжэ:

-Би Ленинэй ехэ зохёолнуудые уншажа дуудаагүй байнаб даа,- гэһэн юм ха.

ДЭЭШЭЭ ҺУУХА

РИНЧЕН гуайн нэгэ танил­даа ороходонь, айлай эзэн ехэ хүндэлжэ байһанаа харуулха гэжэ:

-Та дээшээ һуугты! – гэхэдэнь, Ринчен гуай гэрэйнь үһээ (по­толок) руу хараад байшаһан юм гэлсэдэг.

ЗООГЫН ГАЗАР

1950 ондо Ринчен гуайһаа:

-Түмэр замын түб буудалай (вокзалай) рестораниие монго­лоор юун гэжэ нэрлэхэб? - гэжэ асуубад.

- Дээдэ үедэ монголшууд сай уужа, хоол эдихые зооглохо гэдэг байһан, тиимэһээ зоогын газар гэбэл яаха һэм, - гэбэ. Ринчен гуайн хэлэһээр болоо һэн.

ЯМААНАЙ ЭДИХЭ МОДОНУУД

ЭРТЭ олон жэлэй саана Улаан- Баатар хотодо үргэн субботник үнгэргэгдэжэ, модо ургуулха ажал хэгдэбэ. Олон хүн зон газар мал­тажа, модо һуулгахаяа бэлдэнэд. Нэгэ албан газарай дарга ямар модонуудые һуулгабал, таараха байнаб гэжэ бодожо байтараа, Ринчен гуайе харажархёод, тодон ошоод, мэндэеэ хэлсэһэнэй удаа:

-Ринчен гуай, ямар модону­удые һуулгахада таарахаб, зо­хихоб? - гэжэ асууба. Ахатан харюусахадаа:

-Ямаанай эдихэдэ, ямаршье модон хамаагүйл даа, - гэбэ. Модо һуулгаад, хашаалангүй орхихо­донь, хотын гудамжаар ябаһан ямаад эдижэ хосороодог байһан.

МАНАЙ ГУДАМЖАДА

ХЭЗЭЭШ юм даа, бү мэдэе, Ринчен гуай хари холын нэгэ баян гүрэнһөө ерэһэн хүниие хотынгоо гоё һайханиие харуулхаяа абажа ябаба. Тэрэ хүниинь:

-Танай гудамжада хүнэй бааһан элбэг байна, муухайл даа, - гэбэ.

-Туйлдаа хүрэтэр баяжаһан гүрэнүүдэй гудамжада туража үхэһэн хүнүүдэй яһад хэбтэдэг. Тааруу – буурай хүгжэлтэтэй манай ороной гудамжада тарган хүнүүдэй томо бааһад байнгүй яахым! - гэжэ Ринчен гуай хари хүнэй амые таглаһан гэлсэдэг.

Санжайжаб БАНЗАРАКЦАЕВ.

http://burunen.ru/reportazhi/detail.php?ELEMENT_ID=6946